Ülkemizde bir çek ortalama 4-5 ticarete aracılık etmektedir. Özellikle küçük ölçekli işletmeler kendi firma çeklerini kullanmaktansa müşterilerinden aldıkları ödeme çeklerini cirolayarak kendi borçlarını ödemeyi tercih etmektedir. Bu sayede bankada çek hesabı açtırma ve çek defteri temin etme masraflarından ve evrak işlerinden kurtulmuş olurlar. İlk bakışta çek ciro etmek avantajlı gibi gözükse de ciro edilen bir çekin karşılıksız çıkması durumunda işletmelerin ne gibi sorumlulukları olduğunu hep birlikte inceleyelim.
Çek Ciro Etmek Ne Demek?
Çek ciro etmek, çekin kullanım hakkının devredilmesidir. Çeki ciro eden kişi yani ciranta, çeki cirolayarak çekten doğan tüm alacaklarını ciro ettiği kişiye devreder. Ciro sonrası, çeki bankadan tahsil etme yetkisi veya çeki faktoring yapma yetkisi ciro edilene aittir. Ciro edilen isterse çeki kedisi de ciro ederek başka bir kişiye/işletmeye devredebilir. Bir çek istenildiği sayıda ciro edilebilir. Kanunen herhangi bir kısıtlaması yoktur. Çekin cirosu çek yaprağının arka kısmına yapılır. Çekin arkasında ciro yapılacak yer kalmadıysa boş bir kâğıt çekin arkasına eklenir ve boş kâğıda ciro yapılarak çek devredilir. Çeke eklenen bu boş kâğıdaalonj denir.
Bir çek her zaman ilk olarak lehtar tarafından cirolanmalıdır. Ciro edilen, çeki devretmek istediğinde de yine ciro yaparak çeki devretmelidir. Birbirini takip eden bu cirolara ciro silsilesi denir. Ciro silsilesinde kopukluk olmamalıdır. Çeki her devralan mutlaka çeki ciro ile devretmelidir.
Çekten doğan alacakların devri için çekin mutlaka cirolanması gerekmekte ve çek fiziki olarak da cirolanan kişiye teslim edilmelidir. Yalnız hamiline düzenlenen çeklerde, lehtar çeki elinde tutan kişi olduğu için bu çeklerin cirolanmasına gerek yoktur. Çek, fiziki olarak el değiştirdiğinde bu çeklerden doğan alacaklarda el değiştirmiş olur.
Çek Nasıl Ciro Edilir?
Çek devredilmek istendiğinde iki şekilde cirolanabilir.
- Tam ciro ile: Çek yaprağının arkasına, çekin devredildiği kişinin/işletmenin tam adı yazılır ve imzalanır. Bir çeki tam ciro ile devralan kişi/işletme çeki ister tam ciro ile isterse beyaz ciro ile devredebilir.
- Beyaz ciro ile: Çek yaprağının arkası yalnızca ciranta tarafından imzalanır. Çekin kime devredildiği belli değildir. Beyaz ciro ile devralınan bir çek istenildiği gibi tam veya beyaz ciro ile devredilebilinir. Tam cirodan farklı olarak beyaz ciro ile devralınan bir çek istenildiği taktirde, hiç cirolanmadan sadece fiziki olarak el değiştirildiğinde de devredilmiş olur. Beyaz ciro ile çek hamiline çek olmaz fakat çekin devri aynı şekilde yapılabilir.
Çek bir işletme adına cirolanıyorsa, ciro imzası mutlaka işletmeyi temsile yetkili kişiler tarafından atılmalıdır.
Çek cirosunun geçersiz olabilmesi için üstünün çizilmesi yeterlidir. Yalnız tam ciroda çeki devralan kişinin isminin üstü çizilmiş ve cirantanın imzası duruyorsa bu durumda ciro iptal edilmemiştir, beyaz ciroya dönmüştür.
Çek Neden Ciro Edilir?
Müşterilerden alınan çekler iki nedenden dolayı ciro edilir.
-
Çek, bankadan bedelinin tahsil edilmesi veya çekin bedelinin tahsili için gerekli işlemlerin yapılması için cirolanır. Buna tahsil cirosu denir. Tahsil cirosu tam ciro olmak zorunda olup ‘bedeli tahsil içindir’, ‘tahsil cirosudur’ gibi ibareler içermelidir.
-
Çeki devretmek için yapılan ciroya ise temlik cirosu denir. Beyaz ya da tam ciro olarak yapılabilir.
İşletmeler alacaklarının tahsil için genellikle ileri vadeli çekler alırlar. Kendi tedarikçilerinin borçlarını ödemek içinse müşteri çeklerini kullanırlar. Bu durumda ellerindeki çekleri temlik cirosu ile devreder ticaretlerini devam ettirirler.
Kanunen çek için temlik ve tahsil cirosu kabul edilmekle birlikte rehin cirosuna izin verilmemiştir. Fakat çeklerin temlik cirosuyla teminat amaçlı verilmesinde engel yoktur. Bu nedenle bazı işletmeler kredi kullanımlarında ileri vadeli çeklerini teminat olarak verebilmektedir.
Karşılıksız Çekte Ciro Edenin Sorumluluğu Var Mıdır?
Ciro yolu ile devredilen bir çekte son ciro edilen kişi çeki tahsile verecektir. Çekin bankada karşılığının olmaması durumunda çek karşılıksız çıkacaktır. Karşılıksız çek keşide etme suçu ile karşı karşıya kalan kişi çekin son cirolandığı kişi kanuni tanımıyla ‘yetkili hamili’ olacaktır. Bu suç ile ilgili şikâyet hakkı yetkili hamilinde olacak ve zararının karşılanması için çek üzerinde imzası olan herkese gidebilecektir. Yetkili hamili çekteki tüm cirantalara veya keşideciye karşı icra takibi başlatabilir. Yani bir çekin cirolanması ve o çekin karşılıksız çıkması sonucu ciranta icra takibiyle karşı karşıya gelebilir. Ciranta çekten doğan borcu yetkili hamiline ödeyip karşılıksız çeki alabilir. Bu durumda borcu ödeyen ciranta kendi alacağı için icra mahkemesine başvurabilir.